در کارگاه حمید قنبری تشخیص واقعی از کیک دشوار است! 
متولدین لحظه سال تحویل! 
کامل‌ترین موزۀ تاکسیدرمی خاورمیانه در باغ وکیل‌آباد قرار دارد
موزه «حیات‌وحش» از سال ۱۳۹۴ در داخل باغ «وکیل‌آباد» شروع به کار کرد. این باغ‌موزه با وجود فضای کوچکی که برای آن در نظر گرفته شده، بیش‌از ۲۰۰ گونه از حیوانات و پرندگان را در خود جای داده است.
موزه «حیات‌وحش» از سال ۱۳۹۴ در داخل باغ «وکیل‌آباد» شروع به کار کرد. این باغ‌موزه با وجود فضای کوچکی که برای آن در نظر گرفته شده، بیش‌از ۲۰۰ گونه از حیوانات و پرندگان را در خود جای داده است.
تنها موزه‌ای که در کشور می‌تواند با این مجموعه رقابت کند، موزۀ تاکسیدرمی دولتی در سازمان محیط‌زیست پایتخت است که آن نیز بسیاری از گونه‌های جانوری این موزه را ندارد. برخی از حیوانات این مجموعه از سال ۱۳۷۵ تا سال ۱۳۹۴، یعنی سال افتتاح موزه، به‌وسیلۀ امیرحامد عربیان برای مطالعات زیست‌محیطی و اقلیمی حیوانات شکار شده‌اند.
این حیوانات، پیش‌از این در منزل پدری این مجموعه‌دار خوش‌ذوق در رضاشهر نگهداری می‌شدند و در همان مکان نیز میزبان بازدیدکننده‌ها و علاقه‌مندان آشنا و غریبۀ بسیاری بوده است. او شکار مجاز و جمع‌آوری حیوانات را از پدر و پدربزرگش به ارث برده است.
خودش در این‌باره می‌گوید: «از کودکی علاقۀ بسیاری به حیوانات زنده داشتم، زیرا در منزل پدری‌ام، به‌دلیل علاقۀ پدر و پدربزرگم به حیوانات، «قوچ وحشی» و «طاووس» داشتیم.». حدود ۷۰ درصد حیوانات این موزه را رشید جمشید، شکارچی خبرۀ ایرانی که دوست امیرحامد است و در‌حال‌حاضر در خارج از کشور سکونت دارد، پیش از انقلاب از سرتاسر دنیا شکار کرده است.
بازدید‌های بسیار شهروندان از مجموعۀ منزل آقای عربیان سبب شد تا مادرش که اشتیاق مردم به پرندگان و حیوانات تاکسیدرمی را می‌دید، پیشنهاد دهد این حیوانات را به محلی عمومی‌تر منتقل کنند تا همه بتوانند از آن بهرۀ علمی ببرند. به‌همین‌دلیل طی مذاکراتی با شهرداری این مجموعۀ نفیس به محل فعلی آن در باغ «وکیل‌آباد» منتقل می‌شود.
این مکان که پیش‌از این، موزۀ ترمه یا لباس‌های محلی بوده است، حالا مجموعۀ کاملی است از حیات‌وحش استان خراسان و ایران، انواع پرندگان مهاجر و آبزیان دنیا، انواع پرندگان بومی ایران و انواع گونه‌های «کل»، «بز»، «قوچ» و «میش». برخی گونه‌های موجود در این موزه منحصربهفرد هستند؛ مانند مجموعۀ انواع قوچ‌های کل دنیا که در خاورمیانه همتا ندارد یا «خرس گریزلی» و «ببرِ مازندران» که نمونۀ تاکسیدرمی آن در موزه‌های دیگر ایران نیست. گزارش پیش رو شرحی است از بازدید یک‌روزۀ ما از این موزۀ منحصربهفرد.
پای فیل یا تنۀ درخت؟
از ورودی روبه‌روی درِ باغ‌وحش وارد می‌شویم. قدم‌به‌قدم با جوی آب باغ «وکیل‌آباد» که پیش بیایید، می‌رسید به موزه «حیات‌وحش»، مجموعه‌ای با حدود ۲۰۰ گونه از پرندگان و حیواناتی که به شیوه‌ای مبتکرانه تاکسیدرمی شده‌اند. از در که وارد می‌شوی یک‌پای فیل بزرگ کنار میز پیشخوان خودنمایی می‌کند.
امیرحمید عربیان، مدیر داخلی این باغ‌موزه می‌گوید: «از آن‌جاکه خود فیل یا زرافه در این فضای محدود، جا نمی‌شد، این پای فیل را آوردیم تا نمودی از فیل را نیز داشته باشیم. بسیاری از مراجعان تصور می‌کنند این پا تنۀ درخت بریده شده است که ما به‌صورت مصنوعی به این شکل درآورده‌ایم. این پای فیل که در شکار‌های آقای رشید جمشید در هندوستان به‌دست آمده، متعلق به حدود ۴۰ سال پیش است. وقتی مخاطبان دست روی این پا می‌کشند، تازه متوجه مو‌های فیل می‌شوند که هنوز بر پوست او باقی‌مانده است.».
در و دیوار این اتاق کوچک پُر است از پرندگان مختلف و رنگارنگ. انگار که یک‌تابلوی نقاشی از طبیعتی بکر را پیش رویت گذاشته باشند. سه‌گونه عقاب، بیش از ده‌گونه طوطی از کشور‌های مختلف دنیا، دو مرغابی سرحنایی و سرسفید که میان دکور نیزاری قرار داده شده‌اند و در نوع خود منحصربهفرد هستند. پرندگان متنوع دیگر که پر‌های رنگی، تنها بخشی از زیبایی‌های آن‌هاست، در این مجموعه برای تماشا گذاشته شده است. چند اتاق تودرتو تمام فضای این مجموعه را تشکیل می‌دهد. اتاق دوم، اتاقی است که محل نگهداری گربه‌سانان است. شیر و پلنگ در کنار پرندگان و حیوانات وحشی دیگر قرار داده شده‌اند.
در این اتاق خرسی نیز وجود دارد. تمام این مجموعه، نمودی از حیوانات حیات وحش است که در کوهستان و جنگل زندگی می‌کنند. حیوانات وحشی در گوشه‌ای از این اتاق، پشت شیشۀ کوتاهی قرار گرفته‌اند. پرندگان و سر برخی از حیوانات هم بر دیوار نصب شده است.
اتاق سوم پُر از سر قوچ و بز وحشی و گوزن است. روی یکی از دیوار‌ها تابلو‌های پروانه‌ای نصب است که در نگاه اول شبیه نقاشی به‌نظر می‌رسند، اما آقای عربیان توضیح می‌دهد: «این پروانه‌های متنوع، که از سرتاسر دنیا شکار و جمع‌آوری شده‌اند، بخشی از مجموعه‌ای است که درنتیجۀ سال‌ها زحمت برادرم جمع‌آوری شده است.».
در سوی دیگر این راهررو سرِ بزرگ گاوی نصب شده است. او توضیح می‌دهد: «این گاو از نژادی است که هندو‌های گاوپرست، بسیار روی آن حساسند. این گاو پیر را پیش‌از انقلاب آقای رشید جمشید تهیه کرده است و دوسال پیش، همزمان با افتتاح این مجموعه، به آن اضافه شده است.». در اتاق دیگری، خرس گریزلی که روی دو پای خود ایستاده، همراه شیر بزرگ‌جثه و گاو و چندحیوان دیگر قرار گرفته‌اند. این حیوانات جلوۀ خاصی به این موزه داده‌اند. اگر فضا مناسب می‌بود، می‌شد هرکدام از این حیوانات را مانند موزه‌های کشور‌های دیگر در نوع اقلیم خاصی که زندگی می‌کنند قرار داد تا این حیوانات ارزشمند بهتر به نمایش گذاشته شوند.
در اتاق بعدی، انواع مختلفی از بز وحشی وجود دارد. بز‌های وحشی افغانستان، ایران، امریکا، آلاسکا، روسیه و چند کشور دیگر در این اتاق در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. گونه‌هایی که بسته‌به نوع کشوری که از آن آمده‌اند، ریش، جثه و حتی مدل شاخ‌های متفاوتی دارند. این تفاوت‌ها نشان می‌دهدکه اقلیم متفاوت به این حیوانات ظاهری متفاوت بخشیده است.
به‌نفع فعالان زیست‌محیطی و دانشجویان طبیعت
امیرحمید عربیان، مدیر داخلی موزۀ «حیات‌وحش» است. او معتقد است تاکسیدرمیِ حیوانات این امکان را به فعالان زیست‌محیطی و دانشجویان طبیعت می‌دهد که اطلاعات مطلوبی را درخصوص زیستگاه‌ها و نوع زندگی هرحیوانی در طبیعت کسب کنند: «آن‌ها ازطریق این موزۀ حیات‌وحش که در خاورمیانه کامل‌ترین است و بیشترین تعداد گونه را دارد، می‌توانند از تفاوت‌های حیوانات هم‌گونه در کل دنیا مطلع شوند و اطلاعات مفیدی دربارۀ آن‌ها کسب کنند.
این مجموعه می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای سطح آگاهی مردم داشته باشد و اطلاعات مفیدی درخصوص حیوانات متنوع اقلیم‌های مختلف دنیا به مخاطب دهد؛ مثلا در قسمت مجموعه‌بز‌های وحشی این موزه، ما گونه‌های مختلف «بز وحشی نوبیان»، «بز وحشی مارخور»، «بزوحشی شاموا»، «بز وحشی مارخور سلیمان» و ... را از سرتاسر دنیا جمع کرده‌ایم که در خاورمیانه نظیر ندارد؛ این منحصربه‌فردبودن در مجموعه‌قوچ‌های ما هم دیده می‌شود و علاقه‌مندانی که برای بازدید از این موزه می‌آیند، هرگونه سؤالی که داشته باشند، کارکنان این موزه اطلاعات لازم را به آن‌ها خواهند داد.».
در موزۀ «حیات‌وحش» ببر مازندران که در موزه‌های تاکسیدرمی دیگر وجود ندارد، انواع پروانه‌ها، «خرس گریزلی» و گاومیشی که گاوپرستان هندی آن را می‌پرستند و چندین سال است که شکار آن غیرمجاز است، نیز وجود دارد. به‌جز این موارد سر بسیاری از حیوانات و حتی جمجمه‌های حیوانات شاخ‌دار نیز بر دیوار‌ها نصب است.
علاقه‌ام به محیط‌زیست من را به این وادی کشاند
امیرحامد عربیان از علاقه‌اش به طبیعت و محیط‌زیست می‌گوید، حیات‌وحشی که روز‌ها و ماه‌ها و سال‌ها در کوهستان‌های صعب‌العبور و برفی‌اش برای شکار گونه‌های پیر حیوانات، همراه با محیط‌بانان می‌شد تا حیوانات مُسنّی را که حضورشان در چرخۀ طبیعت مانع زاد و ولد حیوانات جوان‌تر می‌شود شکار کند: «خراسان شروع کار ما بود.
نخستین‌حیوانی که شکار کردیم، «قوچ اوریال» بود که از کوه‌های نیشابور شکار شد. بعد از آن «بز کوهی» شکار کردیم که آن هم گونه‌ای متعلق به خراسان بود. پس‌از آن راهی کوهستان‌های کشور شدم تا گونه‌های مختلف حیوانات را شکار کنم. این کار را از همان ابتدا برای راه‌اندازی موزه انجام می‌دادم؛ زیرا ما در مشهد موزۀ حیات وحش نداشتیم و تنهاموزه‌ای که در مشهد است در سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد که زمان بازدید آن در وقت اداری پیش‌بینی شده است. درضمن، بسیاری از گونه‌هایی که در موزه «وکیل‌آباد» هست، در این مجموعه وجود ندارد.».
نخستین‌موزۀ خصوصی تاکسیدرمی
این موزه نخستین موزۀ تاکسیدرمی خصوصی ایران است که برخی حیوانات آن مانند «خرس گریزلی»، «ببر مازندران» و کلکسیون کامل بز وحشی و میش را هیچ موزه‌ای در کشور و خاورمیانه ندارد. اینجا سه‌گونه «بز مارخور» وجود دارد که در هیچ‌کدام از موزه‌های شبیه آن‌ها یافت نمی‌شود: «در این فضا که حدود ۲۵۰ مترمربع است، ۲۰۰ گونه حیوان را جا داده‌ایم که گونه‌های بومی استان خراسان در آن کامل هستند. ۷۰ درصد از گونه‌های بومی ایران را داریم. ۴۰ درصد گونه‌های دنیا را نیز در این فضا جا داده‌ایم. به‌علاوه اینکه در میان مجموعه‌های تخصصی قوچ‌های وحشی جهان، ما کامل‌ترین موزۀ آسیا را داریم.».
قول شورای شهر برای مهیاشدن فضایی مناسب‌تر
«در‌حال‌حاضر حیوانات این موزه در فضایی محدود قرار داده شده‌اند. مراقبت از این حیوانات تاکسیدرمی‌شده به شرایط خاص دمایی و نوری نیاز دارد. پرندگان باید در محیطی باشند که حشرات نتوانند به آن‌ها آسیب وارد کنند؛ حشراتی مانند «لارو» و «بید» و «سوسک قرمز» که آفت تاکسیدرمی هستند. در محیط فعلی همۀ امکانات خاص نگهداری حیوانات تاکسیدرمی مهیا نیست. به همین دلیل مذاکراتی با شورای شهر داشتیم. شورای شهر زمینی را در محلی مناسب برای این منظور مشخص کرده‌اند که هنوز در مرحلۀ تأمین اعتبار ساخت است.».
علاقه و انجام کار فرهنگی
افتتاح این مکان برای امیرحامد عربیان و خانواده‌اش، صرفاً علاقه به حیات‌وحش و اشتیاق به کار فرهنگی است. او می‌گوید: «این مکان، جایی دور از دید همه است و مخاطب بسیاری ندارد و به‌تبع صرفۀ اقتصادی نیز برای ما ندارد، ولی علاقۀ شخصی و اشتیاق انجام کار فرهنگی تا امروز ما را پای کار نگه داشته است. این مکان بیشتر جنبۀ علمی‌وآموزشی دارد و مدارس بسیاری برای بازدید درخواست می‌دهند.
در دهۀ ولایت نیز روزی ۴۰۰ زائر از این موزه، به‌صورت رایگان بازدید کردند. در تابستان و پیک کاری، روزی ۵۰ تا ۲۵۰ بازدیدکننده داریم که البته در برخی‌اوقات مانند ۱۳ فروردین که مردم بسیاری به طبیعت باغ «وکیل‌آباد» می‌آیند حدود ۷۰۰ نفر در همان روز، بازدیدکننده داشته‌ایم. در این مکان سازوکار این‌گونه است که علاوه‌بر توضیح راهنما‌های موزه دربارۀ حیوانات و اقلیم آن‌ها، کتابچۀ راهنمایی نیز برای ارتقای سطح دانش مردم درخصوص حیات‌وحش وجود دارد.».
سیستم هوشمند اطلاع‌رسانی
«به‌زودی قصد داریم از وسایل سمعی‌وبصری دیگری نیز در این موزه استفاده کنیم. قرار است سیستمی هوشمند را راه‌اندازی کنیم که اطلاعات حیوانات را با کلیک برروی گوشی موبایل به بازدید‌کنندگان ارائه دهد. هم‌اکنون دنبال تأمین هزینه‌های لازم برای راه‌اندازی این وسیله هستیم تا به پژوهشگر و محققان طبیعت و حتی افراد عادی این امکان را بدهیم که در کنار دیدن حیوانات، اطلاعات مفیدی از حیوانات و حیات‌وحش کسب
کنند.».
یک‌روز در پارک ملی «تندوره»
سال ۱۳۷۴ بود که دوستم، مرحوم همایون صادقی نایینی، به ریاست پارک «تندورۀ» شهرستان «درگز» منصوب شد. این پارک به‌دلیل قابلیت‌های زیاد جانوری و گیاهی در استان خراسان و در کشور معروف است. من بسیار علاقه داشتم آن محل را از نزدیک ببینم. این شد که سفری ترتیب دادم تا علاوه‌بر تازه‌کردن دیدار با دوستان، از پارک جنگلی «تندوره» هم دیدن کنم. به مقصد که رسیدم به‌همراه دو تن از محیط‌بانان خبره، عازم درۀ «چهلمیر» شدیم.
از محیط‌بانان خواستم شکار‌ها را به من نشان دهند. آن‌ها من را به نزدیک‌ترین محلِ سکونتِ گلۀ کل‌ها و بز‌ها بردند. صحنه‌های بسیار زیبایی از زندگی حیوانات در آن فضای طبیعی بکر دیدیم. خاطرۀ دیدن آن کل‌ها و بز‌ها که در هاله‌ای از مه و برف، بر صخره‌ها بالا و پایین می‌رفتند، زیباترین خاطرۀ من از طبیعت است.
حیوانات این موزه را چه‌کسی تاکسیدرمی کرده است؟
تاکسیدرمی ۷۰ درصد حیوانات این موزه را استاد مسلم و پدر علم تاکسیدرمی کشور، آقای نوری تاجبخش، انجام داده‌اند. آقای تاجبخش پیش‌از انقلاب در ایران تاکسیدرمی انجام می‌داده و دورۀ آموزشی این کار را در مؤسسه معروف «جونز برادرز» در آمریکا دیده است. این استاد به‌دلیل استعداد ویژه در این کار ۷ مدال جهانی در عرصۀ تاکسیدرمی دنیا کسب کرده است.
از تاکسیدرمیست‌های دیگر این موزه بفرمایید؟
استاد تاکسیدرمی شاهرخ انزان‌پور در مشهد، ایزد عقاقیری در تهران، صفر رحیم‌نیا در کرج، احسان خلیق در مشهد و داوود طباطبایی در تهران از دیگر عزیزانی هستند که برای تاکسیدرمی حیوانات ایرانی این موزه زحمت کشیده‌اند.
آشنایی شما با آقای رشید جمشید، استاد طبیعت‌شناسی ایران و بنیان‌گذار پارک ملی «تندوره»، به چه‌زمانی بازمی‌گردد؟
دوستیِ بنده و ایشان به ۲۰ سال پیش برمی‌گردد. ایشان استاد طبیعت‌شناسی ایران و بنیان‌گذار پارک ملی «تندوره» در سال ۱۳۴۸، و انسان سرشناسی هستند. پس‌از انقلاب به خارج از کشور سفر کردند و من نمی‌دانستم تکلیف شکار‌های پیش‌از انقلاب ایشان چه شده است. سال‌ها بعد ازطریق برادر ایشان با این استاد طبیعت در ایران صحبت کردم و متوجه شدم ایشان حیوانات تاکسیدرمی‌شدۀ خود را در موزه‌ای شخصی نگهداری می‌کنند. از ایشان خواستم حیوانات را در اختیار باغ‌موزۀ «وکیل‌آباد» بگذارند. ایشان پس‌از چندسال مذاکره و درمقابل مبلغ قابل‌توجهی، حیوانات را در اختیار ما گذاشتند.
از ماجرای سال ۴۸ و بنیان‌گذاری پارک «تندوره» بگویید؟
در همان سال، آقای رشید جمشید برای شکار به درگز سفر کردند. او در این سفر قابلیت‌های محدودۀ مسیر درگز را از لحاظ گیاهی و جانوری و توپوگرافی، بررسی کردند. آقای جمشید به این دلیل که در مقام ریاست ادارۀ «شکاربانی» استان خراسان بود، با تلاش‌هایی که انجام داد توانست این محدوده را با عنوان «پارک ملی» نامگذاری کند.
از خاطرات دیگرتان با مرحوم همایون صادقی نایینی بگویید؟
همایون مرد بزرگی بود. در همان دوسالی که مدیر پارک ملی «تندوره» بود، کار‌های خاصی انجام داد. یکی از خاطراتم مربوط به زمانی می‌شود که همراه او می‌خواستیم آب چشمۀ شکرآب را به قسمت‌های کم‌آب پارک «تندوره» برسانیم؛ مسافتی در حدود ۱۳ کیلومتر؛ این اقدام او سبب شد حیات‌وحش در این پارک ملی تکثیر شود و هرجایی که آب رسید گونه‌های خاصی از حیوانات نیز در آن زاد و ولد کردند. اگر امروز در این پارک ۴۰ قلاده پلنگ، طبق آمار رسمی، پیدا می‌شود به‌دلیل همت و خدماتی است که او در سه‌سال که مدیر اینجا بود، برای این پارک انجام داد.
گویا آلبوم عکسی هم از صحنه‌های بکر طبیعت در زمانی که برای شکار می‌رفتید، گرد‌آوری کرده‌اید. دربارۀ آن توضیح می‌دهید؟
بله. مجموعه‌عکسی است از زمانی که پروانۀ شکار داشتم. تصاویری از یک‌سری حیوانات در طبیعت که از سال ۱۳۷۴ تا سال ۱۳۹۲، زمانی که شکار آزاد بود، تهیه کردم. تصاویری از شاخِ بلندِ پیرترین حیوانات طبیعت، تصویر دویدن حیوانات وحشی و صحنه‌هایی مانند یک‌گله «بز وحشی» و تصاویر ناب دیگر از لحظات زیست حیوانات در فضای بکر طبیعت.
این گزارش چهارشنبه، ۲۹ شهریور ۹۶ در شماره ۲۶۱ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
